Boerderijenstichting Achterhoek – Luikenproject

Het luikenproject van de Boerderijenstichting Achterhoek omvat het herstel van beeldbepalende luiken van 42 historische boerderijen (bouwjaar voor 1960) in de Achterhoek. Met dit project worden de streekeigen, landschappelijke én historistische waarden van het agrarische Achterhoekse erfgoed weer in ere hersteld en gepromoot binnen de Achterhoek.

Moderne boerderijen in Nederland hebben geen of nauwelijks streekeigen kenmerken. Bij historische boerderijen is dat anders. Elke streek had zijn eigen boerderijtype. Ook in onze regio hebben deze historische objecten een stempel gezet op het Achterhoekse landschap. De regio kent ca 6.000 – 8.000 historische boerderijen, gelegen aan kronkelwegen en langs kleinschalige akkers. Een van oudsher beeldbepalend element van deze objecten waren de (gekleurde) luiken, ook wel vensters genoemd. De functie van deze luiken was tweeledig: enerzijds hielden deze luiken de warmte binnen in de zomer of kou buiten in de winter. Anderzijds werden deze luiken ingezet als statussymbool en communicatiemiddel. Vroeger was het zo dat bepaalde adellijke personen grote landerijen bezaten. Deze landerijen werden verkaveld en bewerkt door verschillende pachtboeren. Op hun boerderijen waren luiken bevestigd met daarop het wapen van de heer geschilderd. De kleuren zijn veelal ontleend aan het familiewapen van de adellijke familie en zodoende kon iedereen zien tot welke familie het object behoorde. In de Achterhoek (en ook in Twente) werd ook met de luiken gecommuniceerd. Als er iemand was overleden op de boerderij, gingen de luiken dicht tot de overledene was begraven. Daarmee wist iedereen die langs de boerderij kwam dat hier iemand was overleden.

Door de jaren heen zijn de functies van deze beeldbepalende luiken verloren gegaan. Luiken fungeren tegenwoordig niet meer als statussymbool en de connectie van het object met de adellijke familie is gaandeweg verbroken. Ook de communicatieve en isolerende functies zijn door modernere technieken overgenomen. Het gevolg hiervan is dat de noodzaak voor het behoud van deze historische luiken verdwijnt en vanwege verval deze luiken steeds vaker worden verwijderd. Niet alleen de luiken verdwijnen, ook verdwijnen elk jaar steeds meer historische boerderijen in zijn geheel. Het behoud en onderhoud van deze objecten vergt kennis maar kost over het algemeen ook veel geld. Vanwege ondeskundige verbouwingen raken deze objecten onherstelbaar beschadigd en raken in verval door achterstallig onderhoud. Dit heeft een groot effect op de beeldbepalende en historische landschappelijke kenmerken van de Achterhoek.

Om de streekeigen, historische én landschappelijke waarden te herstellen en te behouden is De Boerderijenstichting Achterhoek in 2019 opgericht. De stichting heeft zich ten doel gesteld eigenaren van objecten te ondersteunen bij het onderhoud en herstel van het erfgoed door kennis te delen, een netwerk aan te bieden en activiteiten te organiseren. Om een eerste stap te maken in het herstel en behoud van agrarisch erfgoed is de stichting voornemens het unieke Luikenproject uit te gaan voeren.

Binnen dit project worden de luiken van 40 historische objecten in de Achterhoek in originele staat hersteld en worden de resultaten/effecten hiervan binnen de gehele regio exclusief gepromoot en gedeeld. Met de uitvoering van dit project wordt op vernieuwende wijze bijgedragen aan sociale cohesie, streek-identiteit, leefbaarheid en worden unieke streekeigen recreatieve mogelijkheden ontwikkeld. Foto: Theo Kock.